พระบาทสมเด็จพระปริมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี (พระองค์เจ้ารำเพยภมราภิมย์) มีพระนามเดิมว่า สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ เสด็จพระรารชสมภพ เมื่อวันอังคาร เดือน ๑๐ แรม ๓ ค่ำ ปีฉลู เบญจศก ตรงกับวันที่ ๒๐ กันยายน พ.ศ. ๒๓๖๙ พระองค์เป็นพระราชปิโยรสที่สนิทเสน่หาของสมเด็จพระบรมชนกนาถ มาแต่ทรงพระเยาว์ โปรดให้เสด็จอยู่ใกล้ชิดพระองค์เสมอ แม้ในเวลาเสด็จประพาสหัวเมืองใกล้หรือไกล ก็โปรดให้เสด็จด้วยทุกครั้ง พอทรงพระเจริญขึ้นก็ได้รับสนองพระบรมราชโอการในพระราชกิจใหญ่น้อยต่างพระเนตรพระกรรณตลอดรัชกาล
สำหรับการศึกษาวิชาทั้งปวง พระองค์ทรงเล่าเรียนในสำนักพระอัยยิกาเธอ กรมหลวงวรเสรฐสุดา ซึ่งเป็นขัตติยนารี ทรงรอบรู้ทั้งอักขรสมัยและโบราณราชประเพณี นอกจากนี้ พระองค์ทรงศึกษาวิชาการต่างๆ ซึ่งนับถือในสมัยนั้นว่า สมควรแก่พระราชกุมารทุกประการ เช่น ภาษามคธ ทรงมีพระปริยัติธรรมธาดา (ปี่ยม) เมื่อยังเป็นหลวงราชาภิรมณ์ กรมราชบัณฑิต เป็นอาจารย์ การยิงปืนไฟ ทรงศึกษาในสำนักพระยาอภัยศรเพลิง (ศรี) วิชามวยปล้ำ กระบี่กระบอง ทรงศึกษากับหลวงพลโยธานุโยค (รุ่ง) วิชาอัศวกรรม ทรงศึกษาในสำนักเจ้าฟ้าฯ กรมพระยาบำราบปรปักษ์ แต่วิชารัฏฐาภิบาลราชประเพณี และโบราณคดีทั่วไป พระบาทสมเด็จพระบรมชนกนาถพระราชทานการฝึกสอนเองตลอดมา
ในปี พ.ศ. ๒๔๐๔ สมเด็จพระบรมชนกนาถโปรดให้จัดการพระราชพิธีรับพระราชทานพระสุพรรณบัฏ เฉลิมพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ และให้เป็นเจ้าฟ้าต่างกรม มีนามกรมว่า กรมหมื่นพิฆเนศวรสุรสังกาศ โปรดให้จัดหาครูฝรั่งที่เมืองสิงคโปร์ คือ นางแอนนา เลียวโนเวนส์ เข้ามาสอนภาษาอังกฤษแก่สมเด็๗พระเจ้าลูกยาเธอฯ พระองค์ทรงเล่าเรียนภาษาอังกฤษดังกล่าวอยู่จนครบ กำหนดผนวชเป็นสามเณร
